Ο κύκλος της γενιάς του Πολυτεχνείου
Του Οδυσσέα Β. Τσιντζιράκου
Αν τη δεκαετία του 1950, όπου η γενιά μου είδε το φως, τη βίωσε ως τη δεκαετία του φόβου, τότε τη δεκαετία του ’60 την αντιμετώπισε ως τη δεκαετία της ελπίδας και της κατάρας συνάμα. Μέσα λοιπόν σε μια κοινωνία στο έπακρο ανομική, γέννημα αδυσώπητο της κατοχής, της πείνας, των εκτελέσεων, του εμφυλίου σπαραγμού, έσπευσαν οι κρατούντες με περίσσια υποκριτική ηθική και ιδεολογία κάλπικη να επιβάλλουν ένα σάπιο αξιακό σύστημα, έχοντας βαφτίσει το βόλεμα του ημετερισμού εθνικόν ιδεώδες και τον σφετερισμό του εθνικού πλούτου αρετή και δεξιότητα!
Αμέσως σχεδόν με τη λήξη του αδελφοκτόνου σπαραγμού και τους κρουνούς ρευστότητας του σχεδίου Μάρσαλ, ο «ημετερισμός» απολάμβανε και του «πουλιού το γάλα», ενώ οι «αντιφρονούντες» μέσα στην καθολική στέρηση υποχρεώνονταν ν’ αποδεχτούν όσα δεν γίνεται να είναι αποδεκτά. Και η πολιτική εξουσία με τη συνδρομή του Παλατιού, πιστή στο δόγμα «αραιά τα σκόρδα, χοντρά τα κεφάλια» πασχίζει να οικοδομήσει Κράτος πάνω στα ερείπια και στα αποκαΐδια. Και η βοήθεια του θείου Σαμ προοριζόταν μονάχα για την ακραιφνή εθνικοφροσύνη! Την πιστοποιημένη μάλιστα και από τα κατά τόπους όργανα: Ο υπόλοιπος λαός, κεντρώοι, αριστεροί, καθώς και όσοι πλαισίωναν τα εθνικόφρονα στελέχη, αλλά μέσα στη στέρησή τους προέβαλλαν την εθνική τους αντίσταση στις αυθαιρεσίες των ισχυρών, ήταν όλοι τους παιδιά κατώτερου θεού. Η γαλανή μας πατρίς χωρισμένη αυστηρά σε Έλληνας και ανθέλληνας. Η διάκριση γίνεται πλέον κατανοητή.
Μεγαλώναμε και μαθαίναμε τον κόσμο μέσα από διηγήσεις που πλημμύριζαν με φρίκη την παιδική μας ψυχή. Και σαν πήγαμε στο Δημοτικό και προεκόπτομεν ηλικία τε και γνώσει, πόνος ανείπωτος μας έλουζε από το χτύπο της Γερμανικής μπότας, τον απόηχο των εκτελέσεων, το κροτάλισμα της ερπύστριας ή το ξέρασμα της φωτιάς. Κι ας μην τα είχαμε δει ποτέ μας. Ίσως η ζωή μας τα φύλαγε για την εφηβεία μας. Οι διηγήσεις ήταν ολοζώντανες και επαναλαμβανόμενες. Και τα χρόνια στο ημερολόγιο νομοτελειακά άλλαζαν. 195… 196…
Μέσα στο σπίτι απλωμένος παντού ο φόβος και η σύσταση: «Και οι τοίχοι έχουν αυτιά…». Στους δρόμους, στις πλατείες, στους δημόσιους χώρους απλωμένη παντού, η σκληρή και αδυσώπητη ματιά του δωσίλογου, για να παρακολουθεί άγρυπνα κάθε κίνηση του ανθέλληνα Μακρονησιώτη και των παραφυάδων του. Και σ’ αυτό το μοτίβο ανατέλλει και η δεκαετία του 1960. Ο κόσμος άρχισε να πιστεύει πως διαφαίνεται μια κάποια ανάπτυξη, οικονομική άνοδος, ρευστότητα στην αγορά, εκτέλεση δημοσίων έργων, κυκλοφορία αυτοκινήτων και πάσης φύσεως μηχανών, μεροκάματα. Η ελπίδα αρχίζει να χαράζεται αχνά στα σκυθρωπά πρόσωπα των Ελλήνων. Ξεκινάει και η μετανάστευση, εξωτερική και εσωτερική. Πολλοί νέοι παραγωγικών ηλικιών τρέχουν να βρουν τη μοίρα τους. Η ύπαιθρος σχεδόν ερημώνεται εκεί στις αρχές του ’60. Μια θέση στον ήλιο κάνει τον Έλληνα να πιστέψει πως «όπου γης είναι πατρίδα». Και η εσωτερική μετανάστευση θα δημιουργήσει μια υδροκέφαλη αστικοποίηση, τα κακά της οποίας μας κυνηγούν μέχρι τώρα και θα συνεχίσουν. Η Ελληνική οικογένεια μπορούσε να επιδιώκει το κέρδος συνδυάζοντας σκληρή δουλειά, διορατική εκμετάλλευση ευκαιριών της αγοράς, σκληρή αποταμίευση.
Και η ζωή προχωρεί για την Ελληνική κοινωνία της ανομίας, της παραβατικότητας και της ατέρμονης παθογένειας, καθώς η εν λόγω κοινωνία συνεχίζει να επωάζει τις αμαρτίες της πίσω απ’ το παραπέτασμα της υποκριτικής της ηθικής που θέλει να εμφανίζεται ως Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών, με αφοσίωση στην πατρίδα, τη θρησκεία, την οικογένεια! Αλλά ο χωροφύλαξ λειτουργεί ως κράτος εν κράτει. Συλλαμβάνει, ανακρίνει, δέρνει προς συμμόρφωσιν. Πολίτες διασταυρώνονται και αλληλοϋποβλέπονται. Η καχυποψία οξειδώνει τις συνειδήσεις. Οι διοικητικές δομές ανίκανες και αναποτελεσματικές. Οι δημόσιες υπηρεσίες ανάξιες εμπιστοσύνης. Αλλά είναι τόσα τα δεινά, που για να τα εκθέσει κανείς χρειάζονται βιβλία.
Και η κοινωνία επιμένει σε μια παιδεία κομμένη και ραμμένη στα μέτρα των ανομημάτων της. Στείρα γνώση, πλαστογράφηση της Ιστορίας, προσκόλληση σε πρότυπα ξεπερασμένα με την προβολή και τη χρήση μια γλώσσας καθαρεύουσας και άκαρπης. Το τι κακό έκαμαν αυτές οι πρακτικές το πληρώνουμε ακόμα, και ιστορικά και γλωσσικά, καθώς έχουμε χάσει τ’ αυγά και τα καλάθια!
Και πάλευε η κοινωνία αυτή να βαδίσει προς τον εκδημοκρατισμό της. Μόλις που είχαμε αρχίσει να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο κι ακούγαμε, παιδάκια του Δημοτικού, για παρανομία του Κ.Κ.Ε., για βία και νοθεία το ‘61, για τη δολοφονία Λαμπράκη το ‘63, την άνοδο της Ε.Κ. και Γ. Παπανδρέου στην εξουσία με σύμπραξη της αριστεράς. Για διένεξη του Καραμανλή με το Παλάτι και την αυτοεξορία του, στο Παρίσι, για τη δράση του 1-1-4! (αρκετοί ως σήμερα δεν έμαθαν ακόμα το τι σήμαινε).
Ο Γ. Παπανδρέου στα μέσα της δεκαετίας του ’60 δίνει στον κόσμο ελπίδες καθώς το ’64 κερδίζει ξανά τις εκλογές με 53% και πιστεύοντας πως είναι απόλυτος κυρίαρχος στην πολιτική σκακιέρα, ειδικότερα δίχως τον εξόριστο Καραμανλή απέναντί του, αλλά ούτε και τον Βασιλιά Παύλο, που στο μεταξύ έχει πεθάνει και τον διαδέχτηκε ο νεαρός και άπειρος Κωνσταντίνος, προχωρεί ακάθεκτος στην υλοποίηση του προγράμματός του! Πού να το ήξερε όμως ότι, οι ελπίδες που σκόρπισε στον λαό, σε πολύ λίγο θα έπεφταν ως κατάρες…
Τον Ιούλιο του ’65 ο Παπανδρέου θα ανατραπεί από τους αποστάτες και θα ακολουθήσει μια πρωτοφανής πολιτική αστάθεια, την οποία υπέθαλπε το Παλάτι και την πραγμάτωναν οι κυβερνήσεις που ευλογούσε η βασιλομήτωρ και οι υποτακτικοί της. Τέρατα και σημεία δηλαδή. Κι από παντού διαδίδονταν ψίθυροι περί ενδεχομένου πραξικοπήματος, ενώ οι πιο ηλικιωμένοι έκαμαν τον σταυρό τους.
Ως παιδιά ακόμα δεν ξέραμε τίποτα απ’ όσα με φόβο έλεγαν οι μεγάλοι. Θα τα μαθαίναμε όμως εν καιρώ. Βρισκόμασταν ήδη στα 1967, έφηβοι 15χρονοι μέσα στην περιέργεια και την ανησυχία, ώσπου η κοινωνία επώασε πια τα ανομήματά της όλα και μας παρουσιάστηκε γυμνή στ’ αθώα παιδικά μας μάτια…
Καταντροπιασμένη φόρεσε στις 21 Απρίλη ’67 το φύλλο συκής που από καιρό είχε φυλαγμένο για την περίσταση. Κι ήταν το φύλλο αυτό η Χούντα των Συνταγματαρχών που ήρθαν να «θέσουν ημάς εις γύψον, δια να μας σώσουν…». Στην αρχή κι εμείς, επηρεασμένοι από την προπαγάνδα τους, φωνάζαμε ζήτω και γεια!!!
Χρειάστηκε να περάσουν 6,5 χρόνια, ώσπου να αποχτήσουμε πολιτική συνείδηση και στις 17 Νοέμβρη του ’73 να τραβήξουμε από πάνω της βίαια το φύλλο συκής! Τα κόκκαλά της έτριξαν! Τι έγινε όμως από εκεί και πέρα;
Λοιπόν. Δεν θα σταθώ στα γεγονότα της εξέγερσης και της καταστολής κατά τη νύχτα της 17ης Νοέμβρη του ’73, θα θυμίσω μόνο το γεγονός ότι την ώρα που οι ένοπλες δυνάμεις της χώρας με τη βοήθεια των τανκς επιτέθηκαν στους άοπλους φοιτητές, την ώρα εκείνη ο αόρατος δικτάτορας Ιωαννίδης, παραμερίζοντας τον Παπαδόπουλο, αναλάμβανε την σωτηρίαν του Έθνους! Και η εθνοσωτήριος θητεία του θα κρατήσει ως την προδοσία της Κύπρου, τον Ιούλιο του ’74, οπότε θα πέσει η Χούντα, θα επιστρέψει από την αυτοεξορία του ο Καραμανλής και θα σηματοδοτηθεί η Μεταπολίτευση. Πάντως δεν είναι καθόλου τυχαίο που ο εορτασμός της Μεταπολίτευσης δεν γίνεται την 24η Ιουλίου, επέτειο κατάρρευσης της Χούντας, που όμως ταυτίζεται με την τραγωδία της Κύπρου, αλλά την 17η Νοεμβρίου, επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Ο εορτασμός αυτός που από πολλές απόψεις αποτελεί το συμβολικό θεμέλιο της Μεταπολίτευσης είχε εξαρχής έναν σαφή αριστερό χαρακτήρα που κορυφώνεται με μια αγωνιστική πορεία που καταλήγει στην Αμερικάνικη Πρεσβεία. Φέτος συμπληρώνονται 52 χρόνια από τότε.
Όταν επιβλήθηκε η Χούντα βρισκόμασταν στην πρώϊμη εφηβεία μας. Όταν έπεσε, μόλις που είχαμε περάσει τα 20 χρόνια μας, και φτάσαμε ήδη, όσοι βεβαίως βρισκόμαστε εν ζωή, να διανύουμε την 8η δεκαετία του βίου μας. Τι κύκλος κι αυτός.
Κατά καιρούς έχω γράψει και έχω δημοσιεύσει αρκετά γύρω από την εξέγερση. Και συνάμα έχω διατυπώσει ορισμένες κρίσεις μου σχετικώς με τα κίνητρα του ξεσηκωμού, αλλά και με την παραπέρα πορεία της λεγόμενης γενιάς του Πολυτεχνείου. Ας μην επιμείνω σ’ αυτά.
Η πολιτική κρίση της περιόδου 1963-1967 ήταν εκείνη που οδήγησε στη χαλάρωση του πολιτικού ελέγχου επί των ενόπλων δυνάμεων, οπότε μπόρεσε έτσι μια ομάδα φανατικών αντικομμουνιστών αξιωματικών να υφαρπάξουν την εξουσία. Συνεπώς το πραξικόπημα δεν μπορεί κανείς να το θεωρήσει κληρονομιά του Εμφυλίου. Αντιθέτως αποτελεί γέννημα της αποτυχίας του αστικού πολιτικού κόσμου να καταλήξει σε συναίνεση σχετικά με τη διαχείριση του εκδημοκρατισμού της χώρας. Δηλαδή οι πραξικοπηματίες βρήκαν εύκολο πάτημα την κρίση των θεσμών και τη συνεχή πολιτική αναταραχή. Έτσι το βασικό τους σλόγκαν «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών» ήταν δηλωτικό της απόπειρας στήριξής τους πάνω στο πατριωτικό φρόνημα του πληθυσμού.
(Και σήμερα παρατηρείται έντονη κρίση θεσμών αλλά και φοβερή ασυνεννοησία των αστικών κομμάτων! Κύριε, φύλαττε.)
Η χούντα, λοιπόν, έμεινε πίσω ως μια ιστορική ανορθογραφία της πολιτικής μας ζωής και η χώρα από τις 24 Ιουλίου του 1974 αλλάζει ριζικά. Η Μεταπολίτευση έρχεται να σηματοδοτήσει νέους ορίζοντες. Οι αλλαγές είναι τεράστιες. Μπορεί κανείς να γεμίσει βιβλία, αν πάρει και τις επισημάνει μία μία. Κρίθηκε οριστικά το Πολιτειακό, η Ελλάδα γίνεται μέλος τη Ε.Ε. και φυσικά αλλάζουν εκ βάθρων όλες οι δομές της χώρας. Κοινωνικές, Πολιτικές, Οικονομικές. Ο λαός πέρασε άξαφνα από τον σκοταδισμό της επταετούς τυραννίας στο άπλετο φως της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Μάλιστα δόθηκαν τόσες ελευθερίες σ’ έναν λαό σαν τον Ελληνικό, ώστε αυτός ο λαός ήταν πολύ δύσκολο να μπορέσει να διαχειριστεί ανώδυνα τις ελευθερίες αυτές.
Και πιο πολύ δεν μπόρεσε να τις διαχειριστεί η ίδια η γενιά του Πολυτεχνείου. Και θα το επαναλάβω για πολλοστή φορά: Όταν έφτασε η στιγμή να πάρουμε εμείς την κατάσταση στα χέρια μας, καταφέραμε και τα κάναμε ρόιδο! Μπορεί κάποιοι να διαφωνούν μ’ αυτή μου την τοποθέτηση. Καλά κάνουν και διαφωνούν. Η πραγματικότητα όμως άλλα μας φανερώνει. Και δεν είναι λίγοι –μάλλον είναι οι περισσότεροι- που με συνειδητή αυτοκριτική έφτασαν να πουν στα παιδιά τους ή στα εγγόνια τους: «Συγγνώμη, αλλά αποτύχαμε». Και σαφώς η αποτυχία μας πιστώνεται πάνω στο σύνθημα «ψωμί, παιδεία, ελευθερία». Δηλαδή φτάσαμε να ζητιανεύουμε πια το ψωμί (ειδικά οι νέοι), απεμπολήσαμε την παιδεία, και καταντήσαμε την ελευθερία ασυδοσία! Κοντολογίς κάναμε πολύ κακή ανάγνωση της δημοκρατίας.
Ως εκ τούτων: Απαίτηση δικαιωμάτων και παράλληλη άγνοια των υποχρεώσεων. Ωχαδελφισμός, οκνηρία, ασέβεια, παραβατικότητα, απόκλιση, κάθε μορφής παθογένεια, εγκληματικότητα, τρομοκρατία και όλα τα συναφή, σε μια κοινωνία ανομίας! Που παίζει ανάμεσα στη νομιμότητα και την παρανομία.
Οι υπηρεσίες πια δεν λειτουργούν ή υπολειτουργούν ως όργανα του ημετερισμού. Η διαφθορά, η σήψη, η μίζα, το λάδωμα έχουν μπει για τα καλά στο πετσί του Έλληνα. Τα σκάνδαλα επί σκανδάλων δίνουν και παίρνουν. Ο κόσμος έχει χάσει εντελώς την εμπιστοσύνη του στους πολιτικούς φορείς, καθώς διαπιστώνει μέρα με την ημέρα ότι οι μόνες υπηρεσίες που λειτουργούν άριστα είναι οι φοροεισπρακτικές. Όταν βλέπει τα πολιτικά πρόσωπα να έχουν μετατρέψει την πολιτική από λειτούργημα σε «εργαλείο» πλουτισμού.
Οι θεσμοί πλέον δεν ανταποκρίνονται στις κοινωνικές ανάγκες. Ο πολίτης δεν βρίσκει πια το δίκιο του, και παρατηρεί στα πρόσωπα όλων όσων «υπηρετούν» τη δημόσια διοίκηση, τον φιλοτομαρισμό, την ανευθυνότητα, την απανθρωπιά, την απάθεια και το μεγάλο κακό είναι πως απέναντι στον πολίτη συμπεριφέρονται με καθαρά μεφιστοφελική ειρωνεία, με απανθρωπιά, εμπαιγμό, αλαζονεία.
Και η γενιά που το 1973 ξεσηκώθηκε ενάντια στην τυραννία ζητώντας ψωμί, παιδεία, ελευθερία, οδεύει προς το κλείσιμο του κύκλου της έχοντας προκαλέσει στην «ψωροκώσταινα» πατρίδα τού κόσμου τα δεινά, με επακόλουθο το σλόγκαν της χούντας να συμπληρωθεί ακολούθως: «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών καθολικώς διαμαρτυρομένων». Εν κατακλείδι: Στο γενικό μας απολογισμό όχι πως κάναμε και τίποτα σπουδαίο! Πολλά πράγματα τα κάναμε χειρότερα απ’ ότι τα βρήκαμε. Και προχωρούμε νομοτελειακά για τον Άγιο Πέτρο. Άραγε μας περιμένει και εκεί καμιά εξέγερση;
