Η ονομασία της Αγιάς
Γράφει η Ρένια Παντρά
Πτυχιούχος Διεθνών Σχέσεων & Οργανισμών
Η περιοχή του Καλλικρατικού πλέον Δήμου Αγιάς με την ευφορότατη κοιλάδα της, όπου εκτείνεται το Δώτιον Πεδίον, και τον απίθανο συνδυασμό βουνού και θάλασσας, τοποθετημένη στο ανατολικό ορεινό σύμπλεγμα Κισσάβου-Μαυροβουνίου κατοικείται αδιάλειπτα από την προϊστορική εποχή μέχρι και σήμερα. Η έκτασή της κάλυπτε το αρχαίο Δώτιον Πεδίον και τη Βόρεια Μαγνησία, από τα παράλια όρια των νομών Λάρισας και Μαγνησίας μέχρι τις εκβολές του Πηνειού!
Αλλά αφήνοντας τα ιστορικά στοιχεία της περιοχής αυτής για τους καθύλην αρμόδιους, τους ιστορικούς, θα ασχοληθώ μόνο με την ονομασία της περιοχής, σύμφωνα με τα στοιχεία που έχω ως τώρα συγκεντρωμένα!
Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας και ως το 1881, ως γνωστό, έφερε το όνομα Γενιτζέ (Υenice) = Νέο, Νεοχώρι ή και Γκιαούρ Γενιτζέ (Gâvur Yenice) = νέο χωριό των απίστων. Αλλά, άγνωστο από πότε ακριβώς και μέχρι το 1927 έφερε επίσημα και ανεπίσημα το όνομα Ἀγυιά. Αν και η ονομασία αυτή δεν μπορεί να ταυτιστεί με την αρχαία Ελληνική λέξη ἀγυιά = σοκάκι, δρόμος, εντούτοις κάποιοι επιχείρησαν κατά καιρούς να τη θεωρήσουν ότι αποτέλεσε τον συνδετικό κρίκο, στην καρδιά ακριβώς του Ελλαδικού χώρου ανάμεσα στις περιοχές του Θερμαϊκού και του Παγασητικού Κόλπου. Άρα ήταν ένα καίριο οδικό πέρασμα των στρατιωτικών και εμπορικών δρόμων από τη Νότια προς τη Βόρεια Ελλάδα, και από τα παράλια στο εσωτερικό. Συνεπώς, ήταν ο τόπος όπου συναντιούνταν και διακλαδίζονταν αρκετοί δρόμοι (ἀγυιαί). Και προστάτης των ἀγυιών θεωρούνταν ο Απόλλων ο Ἀγυιεύς. Και επειδή στην Αγιά, στον νιπτήρα της Αγίας Τριάδος βρέθηκε βάθρο αγάλματος στο οποίο υπάρχει η αφιέρωση «Ἀπόλλωνι τῷ Ἀγυιεί» εξαιτίας όλων αυτών παραπέμπουν την ονομασία της πόλης μας στην λέξη Ἀγυιά. Και προφανώς αυτό το όνομα επικράτησε επίσημα και γραφόταν, όταν μετά την ένωση της περιοχής με την Ελλάδα αποβλήθηκε και η ονομασία Γενιτζέ.
Και ναι μεν γραφόταν επισήμως Ἀγυιά, αλλά οι απλοί άνθρωποι του τόπου ήθελαν την ονομασία απλοποιημένη και εκεί που πρόφεραν την λέξη Αγιά, είδαν πως του ταίριαζε καλύτερα να το γράφουν με «ι» (γιώτα). Παράλληλα στην προσπάθεια αυτή και με την επιθυμία να συνδέσουν το όνομα της πόλης με το προσδιοριστικό κάποιας Αγίας (ορισμένοι το ήθελαν στην Αγία Άννα, αλλά κάτι τέτοιο δεν μπορεί να στηριχτεί ιστορικά. Δηλαδή το Αγία Άννα, Αγιάννα, Αγιάν, θα δούμε ότι μπορεί να παραπέμψει αλλού).
Ήθελαν, λοιπόν, να το γράφουν Αγιά και λόγω του ότι πίστεψαν ότι ο τόπος της περιοχής είναι «αγιασμένος», καθότι παράγει όλα τα αγαθά, ενώ ο Γάλλος περιηγητής Πουκεβίλ ονόμασε το Δώτιο πεδίον ως κήπο της Εδέμ, έβαλαν στην Αγιά την δασεία ως πνεύμα. Αυτή η εκδοχή όμως μας απομακρύνει εντελώς από την πιθανότητα το Ἀγιά να έγινε κατ’ απλοποίηση του Ἀγυιά.
Όμως: Στο σύνολό τους σχεδόν οι παλιότεροι κάτοικοι άκουγες να προφέρουν το όνομα όχι Αγιά, αλλά Αϊά. Και τον εμπρόθετο στην Αγιά, με βάση τη ντοπιολαλιά της περιοχής το πρόφεραν σ..ν Αϊάν (= στην Αγιά) ή ακόμα: «Πάμι σ…ν Αϊάν, ημείς δεν αλλάζουμι τ…ν Αϊάν με τ’ Λάρσα».
Θέλω εν κατακλείδι να πιστεύω ότι αυτή η προφορά δεν είναι κατάλοιπο από την Τούρκικη λέξη Ayan = έδρα προκρίτων, κεφαλοχώρι, προύχοντες! Αν η Αγιά επί Τουρκοκρατίας δεν είχε το όνομα Γενιτζέ, τότε το Αγιά μάλλον θα μας οδηγούσε στην λύση Ayan! Με αυτό όμως θα ασχοληθώ αργότερα. Άλλωστε τους προύχοντες λαϊκότροπα ο κόσμος του έλεγε «αγιάνηδες».
