Άνω σχῶμεν τάς καρδίας…
Του Οδυσσέα Β. Τσιντζιράκου
Ιωάννινα, 17 Νοέμβρη 1975, γύρω στη 12η μεσημβρινή, στον χώρο της κεντρικής πλατείας. Σύσσωμος ο φοιτητόκοσμος της πόλης, και μαζί του πλήθος κόσμου έχει συγκεντρωθεί έξω από το Νομαρχιακό μέγαρο με πανό, συνθήματα, επαναστατικά τραγούδια. Η ατμόσφαιρα δονείται απ’ τις φωνές, τη ζωντάνια της φοιτητικής νεολαίας, η οποία γιορτάζει για πρώτη φορά την επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Κι αυτό επειδή η επέτειος κατά το προηγούμενο έτος, 1974, γιορτάσθηκε με τη διεξαγωγή των Εθνικών εκλογών. Αυτό κρίθηκε τότε αναγκαίο. Καλώς ή κακώς αυτό έγινε.
Δεν ξέρω πώς και γιατί, αλλά τον τελευταίο καιρό ζω ένα πρωτόγνωρο ταλάντεμα ανάμεσα σε αίσθηση και μνήμη, και οι καθημερινές μου προσλαμβάνουσες με αναγκάζουν να γυρνάω δεκαετίες πίσω. Και ιδού!
Εκείνη τη μέρα του κρύου Νοέμβρη του 1975, μόλις που είχα φτάσει με το λεωφορείο στην πρωτεύουσα της Ηπείρου, και κατ’ ανάγκη βρέθηκα μέσα στην κοσμοσυρροή του συγκεντρωμένου πλήθους, ψάχνοντας εδώ κι εκεί να συναντήσω κάποιον γνώριμο. Γρήγορα διαπίστωσα ότι η φοιτητική αυτή μάζωξη προκλήθηκε για την αποδοκιμασία του υπουργού Άμυνας Ευάγγελου Αβέρωφ, που ήδη βρισκόταν μέσα στη Νομαρχία μαζί με όλους τους επισήμους.
Ο Αβέρωφ – Τοσίτσας υπήρξε σ’ όλη του τη ζωή πρωτοκλασάτο στέλεχος της Δεξιάς παράταξης. Αλλά πέρα από την πολιτική του δύναμη λειτουργούσε ως κατεξοχήν οικονομικός και κοινωνικός παράγων της Ηπείρου. Είχε στην κατοχή του, κυρίως στο Μέτσοβο, αρκετά κοπάδια, γιδοπρόβατα, τυροκομεία, ακίνητα, δάση, αλλά και αρκετές χιλιάδες στρέμματα στη Θεσσαλία, ακόμα και στην περιοχή της Κάρλας!
Έτσι κι αλλιώς αποτελούσε ένα τεράστιο πολιτικό και κοινωνικό κεφάλαιο της χώρας, έναν οικονομικό κολοσσό.
Και ενώ κατά τη διάρκεια της επταετούς δικτατορίας είχε ησυχάσει από διαδηλώσεις, λαϊκές εξεγέρσεις και εντάσεις, τώρα με τη Δημοκρατία ξέρει καλά ότι ο λαός θα βγάζει διαρκώς τα απωθημένα του. Τα ήξερε όλα και πάντα φρόντιζε να παίρνει τα μέτρα του.
Φωνές, κακό, συνθήματα. Και πάλι ηχεί το «ψωμί, παιδεία, Ελευθερία», «έξω οι Αμερικάνοι», «Αβέρωφ, φασίστα…». Σε πολύ λίγη ώρα από το βάθος, μπροστά στη Νομαρχία υψώθηκε ένα δυνατό και παρατεταμένο ουουου, ενώ η ψυχολογία της μάζας έζωσε αστραπιαία απ’ άκρη σ’ άκρη όλο το συγκεντρωμένο πλήθος. Οι ουρανομήκεις κραυγές έφταναν ως το Μιτσικέλι απέναντι και αντηχούσαν στις χαράδρες. Είχε βγει ο Αβέρωφ με την πολυμελή συνοδεία του κι κατευθυνόταν πεζή εν μέσω των συγκεντρωμένων στο παρακείμενο ξενοδοχείο. Στα λίγα μέτρα που περπάτησαν, οι αποδοκιμασίες και το σύνθημα «Αβέρωφ, φασίστα…», αλλά κι όταν μπήκαν στο ξενοδοχείο, συνεχίστηκαν επί αρκετό διάστημα, ώσπου ο κόσμος άρχισε να αραιώνει. Έμειναν μέχρις αργά κάποιες ομάδες συνεχίζοντας με φωνασκίες την πολιορκία. Ίσως και να είχαν ειδικούς λόγους…
Το ίδιο βράδυ στις ειδήσεις παρουσιάστηκε και η δήλωση του Αβέρωφ. Την παραθέτω επί λέξει: «Με τα όσα είδομεν σήμερον, απομένει να πούμε τούτο μόνον: «Άνω σχῶμεν τάς καρδίας δια το μέλλον». Αλλά πού να το φαντάζονταν τότε κι ο ίδιος ότι τα λόγια του αυτά θα έβγαιναν προφητικά δεκαετίες αργότερα! Βεβαίως τότε το αναφώνησε για να εκφράσει την αγανάκτησή του για το κατάντημα του φοιτητικού κινήματος, που έχασε πλέον τις αξίες του, που ξεστρατίζει από τα Ελληνοχριστιανικά ιδεώδη, που ξεφεύγει απ’ τον πρωταρχικό του στόχο, τη μόρφωση, και που ζητά την ιδεολογική του κάλυψη σε χώρους διαμετρικά αντίθετους προς τον συνεκτικό δεσμό της κοινωνίας, «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια»! Είναι άλλωστε γνωστό ότι πολιτικώς ο μεγάλος τσιφλικάς των Ιωαννίνων είχε φοβερή απέχθεια προς την Αριστερά εν γένει. Δυστυχώς βεβαία οι φόβοι και τα λόγια του εκείνα επαληθεύτηκαν πολύ σύντομα προς φοβερή απογοήτευση. Σε λίγο η κοινωνία θα μαστίζεται από τη βία, την παραβατικότητα, την εγκληματικότητα.
Αλλά και σήμερα, εν έτει 2025, τα ίδια αυτά λόγια του φαίνονται πως δεν έχουν χάσει την προφητική τους ισχύ. Ίσα ίσα που έχουν γενικευτεί σε όλους τους τομείς τη ζωής, σ’ όλους ανεξαρτήτως τους θεσμούς. Κι όσο περνάει ο χρόνος, τόσο οι καταστάσεις χειροτερεύουν, τόσο οι αξίες απαξιώνονται, οι ρόλοι μπερδεύονται, οι άνθρωποι αποπροσανατολίζονται. Παντού επικρατεί η απάτη, η δολιότητα, η διαφθορά. Απ’ την πολιτική μέχρι και τα έγκατα της θρησκείας. Το χρήμα έγινε πλέον αυτοσκοπός και παντού απλώθηκε ο αέναος νόμος της μαύρης αγοράς: «Όλα πουλιούνται κι όλα αγοράζονται». Η ίδια η ανθρώπινη ζωή έχει πια καταντήσει ένα απλό οικονομικό μέγεθος, κοστολογημένο από τρίτους… Πάντα κατά το συμφέρον.
Όσα και να σημειώσει κανείς τελειωμό δεν έχουν. Το μέλλον φαντάζει δυσοίωνο, μαύρο κι άραχλο. Εμπόδιο στην κατρακύλα δεν υπάρχει πια. Ούτε η παιδεία, ούτε η πατρίς, ούτε η θρησκεία, ούτε η οικογένεια, ούτε η δικαιοσύνη, ούτε και η ηθική. Τα πάντα βρίσκονται πεταμένα κάτω, καταλυμένα και ρημαγμένα από τη λαίλαπα της πολιτικής ασωτείας. Κάποτε οι άνθρωποι στήριζαν τις ελπίδες τους στην υπέρτατη δύναμη. Τώρα πια έπαψαν να την πιστεύουν… Και μπορεί η υπέρτατη δύναμη να τους εγκατέλειψε από βδελυγμία.
Την ευθύνη, όπου και να την αναζητήσει κανείς, δεν πρόκειται να τη βρει. Κινδυνεύει μάλλον να θεωρηθεί υπαίτιος ο ίδιος. Και σαν να μην μας έφταναν όλα αυτά, έχουμε ν’ αντιμετωπίσουμε και τον παραλογισμό της διεθνούς πολιτικής, η οποία επιδεικνύεται μονάχα μέσα από τις απειλές ολέθρου και ολοκαυτώματος. Ουαί κι αλίμονο για το αύριο! Ας αναφωνήσουμε λοιπόν κι εμείς το Αβερώφειον: «Άνω σχώμεν τας καρδίας…». Μόνο και μόνο για να ξεγελάσουμε τις συνειδήσεις μας κι ας κινδυνεύουν με αφανισμό κοινωνικής τάξεις και χώρες ακόμα.
Υ.Γ. Ο Ευάγγελος Αβέρωφ και κατακρίθηκε έντονα και επαινέθηκε σφόδρα. Χαρακτηρίστηκε ως ο κατεξοχήν σκληροπυρηνικός δεξιός πολιτικός, πράγμα για το οποίο ήταν περήφανος, ως άτεγκτος αντικομμουνιστής, ακόμα και ως πολέμιος της δημοκρατίας. Άλλοι όμως τον εξύμνησαν ως Εθνικό ευεργέτη, ακραιφνή Έλληνα, υποστηρικτή του λαού, πολιτικό που προσέφερε στο έθνος. Οι περισσότεροι συμφωνούν πως κατά κοινή παραδοχή ήταν ένας ευπατρίδης. Τώρα κάποιοι, απ’ όσους βοηθούσε, έβαλαν και βάζουν ακόμα γερά το χεράκι τους στην κατρακύλα της Ελλάδας. Σ’ αυτό όμως δεν ευθύνεται ο Αβέρωφ.
-Λίγες μέρες μετά τη συγκέντρωση έδωσα τον Πτυχιακό μου όρκο και έφυγα απ’ τα Γιάννενα προβληματισμένος και φοβερά ανήσυχος δια το μέλλον. Δεν το φαντάστηκα τότε ότι η ανησυχία αυτή θα με συνόδευε εφόρου ζωής…
