Συσσώρευση πληροφοριών και Αλήθεια
Γράφει ο Θανάσης Παπαρίζος
Διαβάζοντας το βιβλίο του Μπιούνγκ – Τσουλ Χαν «Η κοινωνία της Διαφάνειας» έπεσα πάνω στην πρόταση «οι περισσότερες πληροφορίες ή η συσσώρευση πληροφοριών από μόνες τους δεν παράγουν αλήθεια. Της λείπει η κατεύθυνση, δηλαδή το νόημα».
Είναι γεγονός. Σωστά σχολιάζει ο Νοτιοκορεάτης σύγχρονος φιλόσοφος. Τι ζούμε σήμερα; Ζούμε στην εποχή της υπερπληροφόρησης. Ποτέ άλλοτε ο άνθρωπος δεν είχε στη διάθεσή του τόσο μεγάλο όγκο δεδομένων, ειδήσεων, εικόνων και απόψεων. Βιβλία, έντυπος και ηλεκτρονικός τύπος, ιντερνέτ, social media είναι στην διάθεση του καθενός. Κι όμως, η αλήθεια μοιάζει πιο δυσδιάκριτη από ποτέ. Το παράδοξο είναι εμφανές: όσο αυξάνεται η πληροφορία, τόσο συχνά μειώνεται η κατανόηση.
Πιο αναλυτικά: η πληροφορία είναι ύλη· η αλήθεια είναι αποτέλεσμα επεξεργασίας. Δεν γεννιέται από τη μηχανική συσσώρευση στοιχείων, αλλά από τη σύνδεσή τους, την κριτική τους αξιολόγηση και την ένταξή τους σε ένα νοηματικό πλαίσιο. Χωρίς σκέψη, χωρίς κριτήριο, χωρίς αξιακή πυξίδα, η πληροφορία παραμένει άμορφη μάζα — και συχνά μετατρέπεται σε θόρυβο. Στην ψηφιακή εποχή, η πληροφορία κυκλοφορεί αποσπασματικά και επιφανειακά. Τίτλοι χωρίς περιεχόμενο, αριθμοί χωρίς ερμηνεία, εικόνες χωρίς ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο. Έτσι, δεν φωτίζεται η πραγματικότητα, θρυμματίζεται. Ο πολίτης βομβαρδίζεται, αλλά δεν ενημερώνεται ουσιαστικά. Γνωρίζει «κάτι για όλα», χωρίς να κατανοεί τίποτα σε βάθος.
Απ’ την άλλη, η αλήθεια απαιτεί χρόνο, σύγκριση, αμφισβήτηση. Απαιτεί την ικανότητα να ξεχωρίζεις το σημαντικό από το επουσιώδες, το γεγονός από την ερμηνεία, την πρόθεση από το αποτέλεσμα. Απαιτεί παιδεία. Δηλαδή γνώση και μέθοδο. «Δῶς μοι πᾶ στῶ καί τάν γᾶν κινάσω» (δώσε μου ένα σημείο να σταθώ και θα κινήσω τη γη,) υποστήριζε ο Αρχιμήδης. Χωρίς λοιπόν την παιδεία ως μοχλό, η πληροφορία γίνεται εργαλείο χειραγώγησης: επιλέγεται, απομονώνεται και παρουσιάζεται έτσι ώστε να εξυπηρετεί συμφέροντα, όχι την αλήθεια.
Παράδειγμα από τις κινητοποιήσεις των αγροτών: «18 μπλόκα αποφάσισαν ΝΑΙ στον διάλογο με την κυβέρνηση». Η είδηση μεταφέρεται από όλα τα ΜΜΕ. Όλοι μιλούν για ρήγμα στον αγώνα των αγροτών. Χρειάστηκε να παρέμβει εκπρόσωπός τους, για να αποκατασταθεί η αλήθεια. Ποια όμως ήταν η πραγματική απόφαση των 18 μπλόκων; «Όταν η κυβέρνηση δώσει απτές νομοθετημένες λύσεις στις προτάσεις μας, θα πάμε σε διάλογο».
Η αλήθεια είναι επομένως κρυμμένη στη λεπτομέρεια και όχι στην ποσότητα των πληροφοριών. Γι’ αυτό δεν είναι τυχαίο ότι αυταρχικά συστήματα δεν φοβούνται την πληροφορία, αλλά τη σκέψη. Δεν λογοκρίνουν πάντα τα δεδομένα, συχνά τα πλημμυρίζουν. Γιατί γνωρίζουν πως ο κορεσμός σκοτώνει τη διάκριση. Όταν όλα παρουσιάζονται ως εξίσου σημαντικά, τίποτα δεν είναι πραγματικά σημαντικό.
Η αλήθεια δεν είναι ποσοτικό μέγεθος. Δεν προκύπτει από το «περισσότερο», αλλά από το «ουσιαστικότερο». Δεν είναι προϊόν αλγορίθμων, αλλά ανθρώπινης κρίσης. Και όσο η κοινωνία συγχέει τη γνώση με την αποθήκευση πληροφοριών, τόσο θα απομακρύνεται από την αλήθεια. Το ζητούμενο, λοιπόν, δεν είναι περισσότερη πληροφορία, αλλά βαθύτερη κατανόηση. Όχι ταχύτερη κατανάλωση, αλλά ουσιαστική σκέψη. Γιατί η αλήθεια δεν αποκαλύπτεται σε όποιον συλλέγει δεδομένα, αλλά σε όποιον τολμά να τα ερμηνεύσει.
